Cyceron o starości - mądrość, która się nie przedawnia

Boisz się starości? Pomoże ci filozofia, przekonuje Cyceron. Hołdując stoickim ideałom wskazuje, co w jest wartościowe, a o co po prostu nie ma sensu się zamartwiać.

Cyceron pisze dialog „Cato Maior de Senectute" („Katon Starszy o Starości") w 44 roku pne, kiedy ma 62 lata. Rok później zostanie zabity na zlecenie wrogiego obozu politycznego.

Główna postać tekstu, Katon Starszy, ma 84 lata. Rozmawia z dwoma trzydziestokilkulatkami przekonując, że niedogodności kojarzone ze starością mogą być filozoficznie ujęte, a wówczas tracą swoją zasadność.

Dlaczego starość uznawana jest za nieszcześliwy okres? W dialogu wyienione są cztery powody: po pierwsze, wycofuje nas z życia aktywnego; po drugie, sprawia, że ; po trzecie pozbawia nas wszystkich przyjemności zmysłowych; wreszcie, cechuje się bliskością .
Co pierwszego punktu, Katon uważa, że jest przesadzony i podaje wiele przykładów ludzi, którzy do sędziwych lat pełnili ważne funkcje i byli bardzo aktywni. I choć prawdą jest, że seniorzy nie mają takich możliwości fizycznych jak ludzie młodsi, cechują się innymi ważnymi kompetencjami, które trudno przecenić. Poza tym, przekonuje Katon: „A choćby nawet starość sił fizycznych nie miała - to przecież nikt od niej ich nie wymaga. Zarówno prawa, jak i zwyczaje zwalniają nasz wiek od tych zajęć, przy których siły fizyczne nie są konieczne. Nie żąda się więc od nas nawet tego, czemu podołać możemy - a cóż dopiero tego co nasze siły przerasta" (tłum. Z. Cierniakowa)

A co z drugim „zarzutem" wobec starości? Satysfakcjonująca starość zależy od poziomu aktywności fizycznej i umiaru w jedzeniu i piciu we wcześniejszych latach - a więc chodzi o to, co i dziś eksperci powtarzają niczym mantrę: dobre zdrowie w znacznej mierze zależy od diety i ćwiczeń. Realne osłabienie fizyczne właściwie jednak nie powinno być odbierane jako utrapienie, bo można skierować uwagę na aktywność intelektualną i jej poświęcić więcej czasu, co daje nie mniejszą satysfakcję niż możliwości fizyczne.

Trzeci problem wiąże się z brakiem przyjemności. Chodzi np. o seks, pijaństwo czy obfite posiłki. Katon uważa, że brak intensywnych przyjemności zmysłowych to właściwie zaleta. Przekonuje, że są one zgubne i nierzadko prowadzą młodych ludzi do niemoralnych zachowań, a nawet zatracenia. Właściwie zaś nie jest tak, że wszelkie rozkosze tego typu idą w zapomnienie w seniorskim wieku - są po prostu bardziej umiarkowane i rozsądniej się z nich korzysta...

Pozostaje jeszcze rozprawić się z bliskością śmierci. Właściwie jednak, przypomina Katon, ten strach jest obecny w każdym wieku. Przyszłość jest niewiadomą i młodzi ludzi również umierają. Co więcej, starsi odchodzą spokojniej, a śmierć młodych jest zwykle gwałtowna i trudna. Poza tym podaje stary filozoficzny argument, który ma uwalniać od lęku przed śmiercią: „Jest tylko jedno z dwojga: albo śmierć całkowicie gasi życie duszy albo pro¬wadzi ją tam, gdzie żyć będzie wiecznie. W pierwszym przypadku jest ona czymś obojętnym, w drugim zaś jest nawet pożądania godna" (tłum. Z. Cierniakowa). W istocie jednak skłania się do platońskiej nauki o nieśmiertelności duszy, w tym kontekscie więc śmierć powinna być wręcz czymś oczekiwanym z radością. Katon Starszy nawiązuje do spotkania w zaświatach zmarłego syna: „Jakże szczęśliwy będzie dzień, w którym opuściwszy tę bezładną zbieraninę ludzką podążę tam, gdzie przebywają i gromadzą się boskie duchy. Spotkam tam bowiem nie tylko mężów, o których mówiłem, ale i mego Katona, nalepszego z synów, najszlachetniejszego spośród ludzi, jacy kiedykolwiek się urodzili".